Jharkhand Information In Marathi नमस्कार मित्रांनो ,आजच्या पोस्टमध्ये आपण अशा राज्याची माहिती पाहणार आहोत ज्याला भूमी म्हणून ओळखले जाणारे भारतातील एक सुंदर राज्य ते म्हणजे झारखंड.1965 मध्ये झारखंड क्षेत्र स्वशासित म्हणून घोषित करण्यात आले होते.अकबर नामा यामध्येसुद्धा झारखंडच्या छोट्या नागपूरचे वर्णन आहे.
झारखंड जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती Jharkhand Information In Marathi
झारखंडची राजधानी रांची आहे उपराजधानी दुमका आहे. झारखंडमध्ये 24 जिल्हे आहेत.झारखंड राज्याच्या अर्थव्यवस्थेमध्ये पर्यटकांची भूमिका खूप महत्त्वाची आहे. जंगल आणि पर्वत पाहण्यासाठी अनेक पर्यटक दरवर्षी येथे येत असतात.
झारखंड राज्याचे उच्च न्यायालय झारखंड येथे आहे.झारखंड राज्याचे पहिले राज्यपाल प्रभात कुमार होते.झारखंड राज्याचे पहिले मुख्यमंत्री बाबुलाल मरांडी हे होते.
मुघल काळात याला दुसरे नाव खुख्र या नावाने ओळखत होते. झारखंड मधील एकूण जमिनीचा एक चतुर्थांश भाग पडीक आहे. झारखंड मध्ये स्थित छोटा नागपूर येथे काळी दगड सापडतात. महेंद्रसिंह धोनी ,प्रियंका चोप्रा यांचा जन्म सुद्धा झारखंड राज्य मध्ये झाला आहे.
झारखंड राज्याची स्थापना
झारखंड राज्याची स्थापना 15 नोव्हेंबर 2000 मध्ये झाली होती.याच्या नावा मध्येच या राज्याची ओळख लपलेली आहे. झार म्हणजेच वन. खंड म्हणजे तुकड्यांनी बनलेला. सन 2000 मध्ये दक्षिण बिहार पासून वेगळा झालेला हा झारखंड भारताच्या पूर्व भागामध्ये स्थित आहे.
भारत देशाच्या पूर्व भागातले एक राज्य आहे. बिहार राज्याचा दक्षिणेकडील भाग वेगळा काढून, या राज्याचा निर्मितीचा ठराव भारतीय संसदेने सन २००० मध्ये संमत केला. त्यानुसार भारतीय गणराज्यातील २८ वे राज्य म्हणून १५ नोव्हेंबर २००० रोजी झारखंड अस्तित्वात आले.
इतिहास
स्वातंत्र्यापूर्वी ब्रिटिशानीसुद्धा येथे राज्य केले होते. स्वातंत्र्यानंतर पृथक झारखंड यासाठी अनेक आंदोलन झाले. समुद्रगुप्त याने छोटा नागपूर येथील दक्षिण कोशल साम्राज्याच्या विरुद्ध लढाई लढली होती.
झारखंड हे भारताचे 28 वे राज्य आहे. 15 नोव्हेंबर 2000 या दिवशी दक्षिण बिहार प्रां‍ताचे झारखंड हे नवीन राज्य उदयास आले. या राज्यामुळे आदिवासी व मागासलेल्यांचे शतकांचे स्वप्न साकारले. 13 व्या शतकात ओरिसाचा राजा जयसिंगदेव या प्रदेशचा सत्ताधीश घोषित झाला.
भरपूर वनसंपदा आणि सांस्कृतिक विविधता ही या राज्यातील छोटा नागपूर व संथाल परगणा भागातील विशेषत: आहे. स्वातंत्र्योत्तर काळात झारखंड मुक्‍ती मोर्चा दलाचे सतत आंदोलन होत होते. केंद्र सरकारद्वारा झारखंड वेगळे राज्य स्थापन करण्यात आले. 1995 ला स्वायत्त मंडळाची स्थापना झाली. झारखंडला पूर्ण राज्याचा दर्जा बहाल करण्यात आला.
छोटा (छुटिया) नागपूर पठारावरील एक प्राचीन प्रदेश. मुस्लिम इतिहासकार याला कोक्रा म्हणत. अकबरनाम्यात छोटा नागपूर व ओरिसातील मांडलिक संस्थाने धरून असलेल्या प्रदेशास झारखंड म्हटले आहे. डॉ. बुकननच्या मते बीरभूम (प्राचीन वीर देश) व बनारस यांच्यामधील डोंगराळ प्रदेशाला झारखंड म्हणत.
त्यात संथाळ परगण्याचाही समावेश होता. ह्या प्रदेशात वेगवेगळ्या जमातींची सत्ता होती. पालामाऊमध्ये चिरू मुख्य होते रांचीमध्ये मुंडा आणि ओरिसातील संस्थानात भुईया व गोंड मुख्य होते.
१५८५ मध्ये अकबराने येथील मधुसिंग राजाचा पराभव करून हा प्रदेश आपल्या साम्राज्याला जोडला. रांचीच्या पूर्वेस सु. ३·५ किमी.वर असलेले छुटिया हे गाव ऐतिहासिक दृष्ट्या महत्त्वाचे असून हे छोटा नागपूरच्या नागवंशी राजांची पारंपारिक राजधानी होते.
झारखंड राज्याची भूरचना
झारखंड 21°58’10” उत्तर अक्षांश ते 25°19’15” उत्तर अक्षांश आणि 83°20’50” पूर्व रेखांश ते 88°4’40” पूर्व रेखांश दरम्यान पसरलेले आहे.
झारखंडचे एकूण क्षेत्रफळ ७९,७१४ चौरस किमी आहे. जे भारताच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या 2.4 टक्के आहे .
झारखंडच्या पूर्वेला पश्चिम बंगाल , पश्चिमेला उत्तर प्रदेश आणि छत्तीसगड , उत्तरेला बिहार आणि दक्षिणेला ओरिसा या राज्यांनी वेढलेले आहे.
जवळपास संपूर्ण राज्य छोटानागपूर पठारावर वसलेले आहे. संपूर्ण भारतात जंगलांच्या प्रमाणात राज्य हे अग्रेसर राज्य मानले जाते . बिहारच्या दक्षिण भागाचे विभाजन करून झारखंड राज्याची निर्मितीते पूर्ण झाले. या राज्यातील इतर प्रमुख शहरांमध्ये धनबाद , बोकारो आणि जमशेदपूर यांचा समावेश होतो .
छोटा नागपूरचे पठार, संथाल हे झारखंड राज्यातील पर्वत आहेत तर गंगा, शोण, दामोदर, ब्राम्हणी, सुवर्णरेखा, फाल्गू, कोयल, अजय, अमानत, औरंगा, बैताराणी, बाक्रेश्वर, बनस्लोई, बारकर, बोकारो, बुरहा, देव, व्दारका, गंजेस, हिंगलो, जमुनिया, कांगसाबती, कन्हार, कौन्हारा, खारकाइ, किऊल, कोइना, कोनार, लिलाजान, मयुराक्षी, मोहना, पुनपुन, संख, तेलेन आदी नद्या या राज्यातून वाहतात.
झारखंडचे मुख्य भौतिक वैशिष्ट्य म्हणजे छोटा नागपूरचे पठार, जे पठार, डोंगर आणि दऱ्यांची मालिका आहे. हे जवळजवळ संपूर्ण राज्य व्यापते आणि बहुतेक क्रिस्टल खडकांनी बनलेले आहे. हजारीबाग आणि रांची हे दोन मुख्य पठार दामोदर नदीच्या सदोष आणि कोळसा समृद्ध गाळाच्या खोऱ्याने विभागले गेले आहेत.
त्यांची सरासरी उंची सुमारे 610 मीटर आहे. पश्चिमेस 300 पेक्षा जास्त विच्छेदित, परंतु सपाट शिखर पठार आहेत, ज्यांची उंची सुमारे 914 मीटर आहे आणि त्यांना पॅट म्हणतात. झारखंडमधील सर्वोच्च बिंदू म्हणजे हजारीबाग येथील पारसनाथचे शंकूच्या आकाराचे ग्रॅनाइट शिखर, जे 1,369 मीटर उंच आहे.
जैन मातावलंबी आणि संथाल या दोन्ही जमाती याला पवित्र मानतात. दामोदर खोऱ्यातील माती वालुकामय आहे, तर पठारावरील माती बहुतांशी लाल आहे.
झारखंड हे पूर्वभारतातील राज्य आहे. धबधब्यांचे राज्य म्हणूनही या राज्याला ओळखले जाते. झारखंडला “The Land of Forests” म्हणून सुध्दा ओळखतात.
लोकसंख्या
झारखंडची लोकसंख्या सुमारे ३२.९८ दशलक्ष आहे. जी भारताच्या एकूण लोकसंख्येच्या २.७२% आहे. येथे लिंग गुणोत्तर 1000 पुरुषांमागे 948 महिला आहे. प्रति चौरस किलोमीटर लोकसंख्येची घनता सुमारे 414 आहे.झारखंडमध्ये स्थायिक झालेल्या स्थानिक आर्य भाषिक लोकांना सादण म्हणतात . झारखंडमध्ये अनेक जाती आणि जमाती आहेत .
येथील 26% लोकसंख्या अनुसूचित जमाती , 12%अनुसूचित जातीचा समावेश आहे.येथील साक्षरता दर 64.4% आहे. त्यापैकी पुरुष साक्षरता दर 76.8% आणि महिला साक्षरता दर 55.4% आहे. झारखंड राज्यामध्ये आदिवासी लोकांची लोकसंख्या फक्त 27 %आहे. झारखंड मध्ये जवळजवळ 30 प्रकारचे आदिवासी समुदाय राहतात.
बोलीभाषा
राज्याची प्रमुख भाषा हिंदी असली तरी उर्दु ही सुध्दा दुसरी अधिकृत भाषा आहे. या व्यतिरिक्‍त झारखंड राज्यात बंगाली, उरिया, संथाली (मुंडा), हो, कुरूक, मुंडारी, खारिया, नागपूरी, पंचपरगणिया, खोराटा, कुरमाली, अंगिका आदी घटकबोली बोलल्या जातात.
झारखंडमध्ये अनेक आदिवासी जमाती वास्तव्यास आहेत व त्यांच्या स्वतंत्र बोलीभाषाही बोलल्या जातात. असूर, बैगा, बंजारा, बाथुडी, बेडीया, विंजिंह्या, बिरहोर, बिरजिया, चेरो, चिक बराइक, गोंड, गोराइत, हो, करमाली, खारिया, खरवार, खोंड, किसान, कोरा, कोरवा, लोहरा, माहली, माल पहारिया, मुंडा, ओरान, परहारिया, संथाल, सावरिया पहारिया, सवर, भूमिज आदी आदिवासी राज्यात वास्तव्य करतात.
मृदा
मातीच्या वर्गीकरणानुसार राज्यातील बहुतांश जमीन खडक आणि दगडांच्या धूपाने बनलेली आहे. ज्याची खालीलप्रमाणे विभागणी करता येईल:-
लाल माती , जी मुख्यतः दामोदर खोऱ्यात आणि राजमहाल भागात आढळते.अभ्रक असलेली माती , जी कोडरमा , झुमरी तिलैया , बरकागाव आणि मंदार पर्वताच्या आसपासच्या भागात आढळते.
हजारीबाग आणि धनबाद प्रदेशात बहुतेक वालुकामय माती आढळते .राजवाड्याच्या परिसरात काळी माती लॅटराइट माती, जी रांचीच्या पश्चिम भागात , पलामू , संथाल परगणामधील काही भागात आणि पश्चिम आणि पूर्व सिंह भूममध्ये आढळते .
पिके
झारखंड राज्यात तांदूळ ,गहू व मका ही प्रमुख पिके घेतली जातात.
खनिजे
झारखंडची अर्थव्यवस्था मुख्यत्वे खनिज आणि वन संपत्तीवर चालते. लोह , कोळसा , अभ्रक , बॉक्साईट , फायर-क्ले, ग्रेफाइट , कायनाइट, सेलिमाइट, चुनखडी , युरेनियम आणि इतर खनिज संपत्तीच्या मुबलकतेमुळे येथे उद्योगांचे जाळे विणले गेले आहे. खनिज उत्पादनांच्या उत्खननातून झारखंडला वार्षिक तीस हजार कोटी रुपये मिळतात.
वने आणि प्राणी
स्वातंत्र्यापूर्वी झारखंडमध्ये 65% जंगल होते परंतु आता मात्र 29 %आहे.झारखंड हे वनस्पति आणि जैविक विविधतेचे भांडार आहे असे म्हटल्यास अतिशयोक्ती होणार नाही.
राज्यातील अभयारण्ये आणि वनस्पति उद्यान हे खर्‍या अर्थाने त्याचे वैशिष्ट्य आहे. बेटला राष्ट्रीय अभयारण्य ( पलामू ), दाल्टेनगंजपासून 25 किमी अंतरावर आहे , हे सुमारे 250 चौरस किमी परिसरात पसरलेले आहे.
वाघ , हत्ती , म्हैस , सांभर , शेकडो रानडुक्कर आणि 20 फूट उंच अजगर , ठिपकेदार हरणांचे कळप, चितळ आणि इतर सस्तन प्राणी या उद्यानाची शोभा वाढवतात . या उद्यानाची स्थापना 1974 मध्ये झाली . प्रकल्प व्याघ्र अंतर्गत हे सुरक्षित क्षेत्र घोषित करण्यात आले .
उद्योग
- जमशेदपूर , रांची , बोकारो आणि धनबाद ही भारतातील काही सर्वात औद्योगिक ठिकाणे झारखंडमध्ये आहेत. झारखंडमधील काही प्रमुख उद्योग हे आहेत:
- भारतातील सर्वात मोठा खत कारखाना सिंद्री येथे होता जो आता बंद आहे.
- जमशेदपूरमध्ये टाटा स्टीलचा भारतातील पहिला आणि जगातील पाचवा सर्वात मोठा स्टील प्लांट आहे .
- बोकारो येथील आणखी एक मोठा स्टील प्लांट बोकारो स्टील प्लांट .
- गोमिया येथे भारतातील सर्वात मोठा आयुध कारखाना .
- पहिला मिथेन गॅस प्लांट.
वाहतूक
झारखंडची राजधानी रांची संपूर्ण देशाशी रस्ते आणि रेल्वेने जोडलेली आहे. या राज्यातून राष्ट्रीय महामार्ग 2, 27, 33 जातात. या राज्यातील दुसरे मोठे शहर, टाटानगर ( जमशेदपूर ) हे दिल्ली-कोलकाता मुख्य रेल्वे मार्गावर वसलेले आहे, जे रांचीच्या दक्षिणेस 120 किमी अंतरावर आहे.
राज्यातील एकमेव आंतरराष्ट्रीय विमानतळ हे रांची येथील बिरसा मुंडा आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे, जे देशातील प्रमुख शहरांना सेवा देते; मुंबई , दिल्ली , कोलकाता आणि पाटणा यांना जोडलेले आहे . इंडियन एअरलाइन्स आणि एअर सहारा यांच्या नियमित उड्डाणे तुम्हाला या शहराशी हवाई मार्गाने जोडतात. जवळचे आंतरराष्ट्रीय विमानतळ कोलकाता आहेनेताजी सुभाषचंद्र बोस विमानतळ .
झारखंडचे मुख्य खाद्यपदार्थ तांदूळ, डाळ आणि भाज्या आहेत. सामान्य जेवणात बर्‍याचदा भाज्या असतात ज्या वेगवेगळ्या प्रकारे शिजवल्या जातात, जसे की करी, तळलेले, भाजलेले आणि उकडलेले. झारखंडमधील अनेक पारंपारिक पदार्थ रेस्टॉरंटमध्ये उपलब्ध नसतील.
पोशाख
पुरुष भगवान म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या कापडाचा एक तुकडा घालतात. संथाल परगणा झारखंडच्या मुख्य जमातींपैकी एक आहे जिथे पुरुष संथाल आणि पहारींना एक अद्वितीय रूप देण्यासाठी परिधान करतात.
ते कुर्ता-पायजामा आणि धोतीसारखे भारतीय पारंपारिक पोशाख आणि शर्ट आणि ट्राउझर्स देखील घालतात. सण आणि विशेष प्रसंगी पुरुष शेरवाई आणि किमतीचा कुर्ता पायजमा घालतात.
झारखंडचे जातीय पोशाख देखील स्त्री आणि पुरुष दोघांसाठी उत्कृष्ट आहेत. लोकांना सुगंध आणि परफ्यूम देखील आवडतात.
झारखंडमधील महिलांचे पारंपारिक कपडे म्हणजे साडी आणि ब्लाउज. स्त्रिया रंगीबेरंगी, डिझाइन केलेल्या आणि व्यवस्थित ठेवलेल्या साड्या परिधान करताना दिसतात.
उच्च-वर्गीय पार्श्वभूमीच्या महिला अनेक शैलींसह साड्यांच्या चमकदार संग्रहासाठी जाऊ शकतात. तुसार सिल्क साड्या झारखंडमध्ये बनवल्या जातात, त्यांच्या शोभेसाठी आणि अनोख्या लुकसाठी ओळखल्या जातात. आदिवासी स्त्रिया पार्थन आणि पंची घालतात.
आकर्षक टच आणि टेक्सचर असलेल्या सुंदर डिझाइन केलेल्या रेशमी साड्या, आदिवासी जीवनशैली दर्शविणारी पारंपरिक प्रिंट आणि पेंटिंग्ज आहेत. स्वर्णरेक्षा आणि अंजना सिल्क देखील झारखंड आणि भारताच्या इतर भागात खूप लोकप्रिय होत आहेत. स्त्रिया फॅशनबद्दल खूप जागरूक असतात, म्हणून त्या नाविन्यपूर्ण आणि ट्रेंडी पोशाखांमध्ये चमकतात.
राज्यातील आदिवासी संस्कृतीने रहिवाशांचे कपडे योजनाबद्ध आणि साधे केले आहेत. मात्र, स्त्रिया चांदी, सोने आणि इतर प्रकारचे दागिने शोभा वाढवतात.
कला व संस्कृती
लोकनृत्य कलाप्रकारांमध्ये कर्मा, मुंडा, झुमार असे काही लोकनृत्य केले जातात. आदिवासी लोकनृत्य पारंपारिक पद्धतीने साजरी केली जातात. ढोल, नगारा, ओरान, तमक, ढोलकी अशी काही लोकवाद्य झारखंडात आहेत आणि याच लोकवाद्यांच्या चालीवर आपले पारंपरिक फेरा नृत्य साजरे केले जाते.
होळी, दिवाळी, दसरा, वसंत पंचमी़ आदी सण तर बरूरा शरीफ, बेलगाडा मेला सिमारिया, भादली मेला इतखोरी, छात्रा मेला, कोल्हाइया मेला, कुंडा मेला, कुंदारी मेला, रबदा शरीफ आदी उत्सव मोठ्या आणि वेगळ्या वैशिष्ट्यांसह झारखंड राज्यात साजरे केले जातात.
मुंडाची कला म्हणून काही चित्रकला ओळखल्या जातात. त्यात साप आणि इंद्रधनुष्याचे पेंटींग, चिखल व खडकांवरची पेंटींग, चटयांवरची पेंटींग यांचा समावेश असतो. तसेच तुरी चित्रकला मध्ये नैसर्गिक मातीच्या रंगात घरातल्या भिंतीवर रंगकाम केले जाते.
बिरहोर आणि भुनिया कलेत वर्तुळाकार पेंटीग करताना हातांच्या बोटांचा वापर करतात. घटवाल कलेतली पेंटींग जंगल आणि प्रा‍ण्यांची संबंधीत आहे. अशा काही लोकचित्रकला झारखंडमध्ये प्रचलित आहेत.
पर्यटन स्थळे झारखंड राज्याच्या अर्थव्यवस्थेमध्ये पर्यटकांची भूमिका खूप महत्त्वाची आहे जंगल आणि पर्वत पाहण्यासाठी अनेक पर्यटक दरवर्षी येथे येत असतात.
या राज्यात विविध आकर्षक केंद्रे पर्यटकांसाठी उपलब्ध आहेत. जलप्रपात, देऊळ, स्वलित डोंगराळ भाग रांचीच्या सभोवताली पसरलेला आहे. हुन्डु, हिरणी, दोसना व दासम हे जलप्रपात आहेत. चायबासा, देवघर, दुमका (यात्रिकांची केंद्रे आहेत.)
बेल्टा (पलामु नॅशनल पार्क), हजारीबाग (रानटी जनावरांचे राखीव जंगल), दालमा वाईल्ड लाईफ सॅन्क्च्युरी इत्यादी लोकप्रिय पर्यटन केंद्रे राज्याला लाभले आहेत. पलामू किल्ला, देवघर वैजनाथ मंदिर, बोकारो स्टील सिटी हे ही स्थळे पर्यटकांचे आकर्षण ठरते.
झारखंड राज्याचा राजकीय प्राणी हत्ती आहे .झारखंड राज्याचे राजकीय फुल पलाश आहे.झारखंड राज्याचा राज्य पक्षी कोकिळा आहे.
