Buffalo Information In Marathi म्हैस हा एक सस्तन प्राणी आहे. हे दुधाळू जनावर आहे.नार म्हशीला रेडा म्हणतात. म्हैस हा प्राणी सर्वसाधारण काळा रंगाचा असतो .क्वचित एखाद्या म्हशीचा डोक्याचा भाग थोडा पांढरा असतो .म्हशीला इंग्रजीत ‘वॉटर बफेलो’ किंवा’ रिवर बफेलो’ असे म्हणतात. जंगली म्हशीला ‘वाइल्ड वॉटर बफेलो’ असे म्हणतात .पहिल्या म्हशी फक्त आशियातील देशांमध्ये आढळत होत्या.
म्हैस बद्दल संपूर्ण माहिती Buffalo Information In Marathi
पण आता पूर्व युरोप आणि अमेरिकेतही आढळतात. म्हशीच्या दूध उत्पादनात भारत प्रथम क्रमांकावर आहे. तसेच भारता व्यतिरिक्त आशियाच्या इतर देशातही म्हशीपासून दुधाचे उत्पादन केले जाते. म्हशीच्या दुधातील चरबीयुक्त साई बकरीच्या दुधापेक्षा जास्त असते. म्हशीच्या दुधात प्रथिने ,चरबी, कार्बोहायड्रेट आणि कॅल्शियम आढळतात. म्हशीच्या दुधात चरबी ,गाय आणि शेळी पेक्षा जास्त असते.
म्हैस पाळणे गावांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर केले जाते .म्हशींना पाण्यात पोहायला खूप आवडते त्या पाण्यात खूप वेळ बसूनच राहतात.म्हशीला नद्या आणि तलावांमध्ये अंघोळ करायला आवडते. म्हशीची गर्भधारणा कालावधी 300 ते 350 दिवस असतो. म्हशीच्या वासराला वासरू म्हणतात. हे आईचे दुध पिते.
म्हशीचे वर्णन
म्हशीची मुख्य ओळख म्हणजे तिचा काळा रंग. म्हशीचे संपूर्ण शरीर हे काळे असते याला एक शेपूट असते. म्हशीच्या संपूर्ण शरीरावर काळे केस असतात. म्हशीची कातडी जाड असते. म्हशीची उंची 6 ते 7 फूट आहे .त्याचे वजन 700 ते 900 किलोपर्यंत असते. म्हशीचे दूध जाड असते ते तूप काढण्यासाठी आणि लोणी बनवण्यासाठी वापरले जाते.
म्हशीचा आहार
म्हैस हा एक शाकाहारी प्राणी आहे. जो फक्त गवत आणि चारा खातो. म्हशीला धान्य ही दिले जाते .भुसा आणि खळ पासून म्हशीपासून जास्त दूध उत्पादन दिले जाते. म्हशीच्या दुधात प्रथिने, चरबी, कार्बोहायड्रेट आणि कॅल्शियम आढळतात.
म्हशीला होणारा रोग
अनेक प्रकारचे रोग आढळतात. प्रामुख्याने खुरांची समस्या आणि पोटदुखीचा आजार जास्त प्रमाणात दिसून येतो. त्यांनी त्यांच्यावर हुप , मुखपत्र आणि गोलघोटू बिजागर ठेवला पाहिजे. तोंडाचा खुर रोग म्हशी मध्ये होतो. ज्यामुळे म्हशीच्या दूध उत्पादन क्षमतेवर परिणाम होतो. या रोगामुळे म्हैस देखील मरू शकते. म्हशीची चाल मादक आहे.म्हशीच्या अनेक जाती आहेत ज्यात मुर म्हैस नीली रवी जाफराबादी नागपुरी तेराई मेहसाना प्रमुख आहेत.
म्हैसच्या प्रजाती
1) मुऱ्हा म्हैस
या म्हशीच्या बर्‍याच प्रजाती आहेत.मुऱ्हा ही म्हैस पंजाब तसेच हरियाणा या राज्यात आढळतात. या म्हशीचे पालन पोषण पंजाब आणि हरियाणा मध्ये होते. हा मुळात हा पंजाबचा प्राणी आहे. हरियाणात तिला ‘ब्लॅक गोल्ड’ असेही म्हणतात. या म्हशीचा गर्भधारणा कालावधी 310 दिवसाचा असतो. ही म्हैस दररोज 15 ते 20 लिटर दूध देते. या जातीची किंमत 40 ते 80 हजार दरम्यान असते .या म्हशीच्या दुधाचे उत्पादन तर चरबी वर अवलंबून असते.
या म्हशीचा शरीराचा बांधा मोठा असून भारदस्त व कणखर असतो. त्यांची शिंगे वाटोळी ,जिलेबी च्या आकारा सारखी असतात. म्हशीच्या तोंडामध्ये त्रास देणारा रोग होतो त्यामुळे म्हशीच्या दुधाच्या उत्पादनावर परिणाम होतो. या आजारामुळे ती म्हैस मारू देखील शकते .
2) सुरती म्हैस
सुरती म्हैस ही एक म्हशीची जात आहे .या म्हशीचा शरीरबांधा मध्यम कान लांबट रुंद व शिंगांनी झाकलेले असतात व भुवयांचे केस पांढरे डोळे मोठे व शिंगे मध्यम आकाराचे असतात. शरीराचा रंग भुरा व मानेवर ठळक पांढरे आडवे पट्टे असतात. या म्हशीचे प्रमाण गुजरात राज्यामध्ये जास्त आढळते. ही जात दरमहा 2200 ते 2500 लिटर दूध देते. हे दूध अतिशय घट्ट असते. या म्हशीची शिंगे कोयत्या सारखी असतात.
3) नीली रवी
या जातीच्या म्हशीचे शरीर काळे, मांजरीसारखे डोळे, कपाळ पांढरे ,खालची शेपूट पांढरी, पाय गुडघे पांढरे, मध्यम आकाराचे आणि भारी शिंगे असतात. या जातीचे जन्मस्थान मिंटगुमरी (पाकिस्तान) आहे. ही जात दर महा 1600 ते 1800 लिटर दूध देते .दुधातील चरबीचे प्रमाण 60 % असते. म्हशीचे सरासरी वजन 450 किलो असते .या जातीचा वापर भारी सामान करण्यासाठी केला जातो.
4) पंढरपुरी
प्रजातीची माहिती या प्रजाती महाराष्ट्रातील विविध भागात म्हणजेच पंढरपूर, सोलापूर, बार्शी, उस्मानाबाद, अक्कलकोट, सांगोला, मंगळवेढा, मिरज, रत्नागिरी या ठिकाणी पाहायला मिळतात. या प्रजातीला धारवाडी म्हैस असेसुद्धा म्हणतात. पंढरपूर गावांमध्ये या म्हशी खूप पाहिल्या जातात .त्यामुळे या म्हशीला ‘पंढरपूर म्हैस’ असे संबोधले जाते .या म्हशीची शिंगे खूप लांब असतात. जवळजवळ 45 ते 50 सेंटिमीटर एवढे असतात.
यामुळे ही म्हैस खूप प्रसिद्ध आहे. या म्हशीच्या डोक्यावर पांढरे निशाण असते .या म्हशीचे वजन 450 ते 500 किलो एवढे असते. ही म्हैस सरासरी 6 ते 7 लिटर दूध देतात. चांगले खाद्य मिळाल्यास या म्हशी 15 लिटर दूध देऊ शकतात .या म्हशीचे फट्स जवळजवळ 8 किंवा त्यापेक्षा जास्त असते. म्हशी प्रजननासाठी खूप प्रसिद्ध आहेत .कारण 12 ते 13 महिन्यांमध्ये एका पिलाला जन्म देतात.
5) जाफराबादी म्हैस
या म्हशी च्या प्रजाती गुजरात मध्ये जास्त आढळतात. तसेच त्यांचे प्रजनन जामनगर गुजरात मध्ये आहे. त्यांच्या दोन पिलांचे प्रजनन अंतर 390 ते 480 दिवस एवढे असते .त्या म्हशीचे शरीर लांब असते पण त्याचे मास खूप कमी असते आणि त्यांची शिंगे चपटी आणि जाड असतात. या म्हशी सरासरी 1800 ते 2500 लिटर दूध देतात.
6) जंगली म्हैस
या म्हशी आपल्याला जंगलामध्ये पाहायला मिळतात या म्हशी जंगलामध्ये पाण्यात आढळतात या म्हशींना आशियाई म्हैस असे म्हटले जाते आणि वन्य आशियाई म्हैस असेही संबोधले जाते. या म्हशी भारतामध्ये आणि दक्षिण आशिया मध्ये आढळतात .यांची लोकसंख्या एकूण 4000 पेक्षा कमी आहे. सध्या जंगली म्हशी आसामच्या जंगलात मोठ्या प्रमाणात आढळतात .जंगली म्हशीपासून सध्याच्या म्हशीची उत्पत्ती झाली आहे .
म्हशींचा गोठा
म्हैस पाळण्यापूर्वी आपल्याला प्रथम तिची राहण्याची व्यवस्था केली पाहिजे. म्हशीच्या राहण्याचे वातावरण अनुकूल असले पाहिजे. त्यासाठी सगळ्यात पहिलं म्हशीला ज्या जागेवर ठेवायचा आहे ती जागा गवत आणि सिमेंट पासून तयार केली पाहिजे.
त्यानंतर म्हशीला बांधायला दोरी व खुंट लागते. जिथे आपण म्हैस बांधणार आहोत तिथे पाण्याची उत्तम सोय असावी. अशाप्रकारे एक प्रकारची जागा तयार केली जाते त्याला म्हशीचा गोठा असे म्हणतात. तो नेहमी स्वच्छ असला पाहिजे जेणेकरून त्या घाणीमुळे म्हशीला डासांचा त्रास होणार नाही.
म्हशीचे संगोपन
जर आपल्याला चांगला दुग्ध व्यवसाय करायचा असेल तर या गोष्टी करणे खूप गरजेचे आहेत ते म्हणजे तिचा संतुलित आहार यामुळे आपल्याला दूध उत्पादनही जास्त मिळेल संतुलित आहारामध्ये बाजरी, गहू ,मका, ऊस इत्यादींचा समावेश असायला पाहिजे, दुसरी गोष्ट म्हणजे तिला राहण्यासाठी आरामदायक गोठा ,म्हशीला पाळण्यासाठी आपल्याला पहिल्यांदा तिच्या राहण्याची व्यवस्था केली पाहिजे.
म्हैस बद्दल काही तथ्य
- म्हशीच्या पिल्लाला रेडकु म्हणतात .मुरा म्हशी ची किंमत 60000 ते 130000 असते. ती म्हशीची गुणवत्तेवर अवलंबून असते.म्हैस सर्वसाधारणपणे 15 ते 20 वर्ष जगते .
- म्हशीची जिप गुळगुळीत असते. मशीनचे केसं या जनावरांच्या केसांच्या दुप्पट दाट असतात, मजबूत व लवचिक असतात. त्यांचा उपयोग ब्रश तयार करण्यासाठी करतात.
- म्हशीचे शेण प्रामुख्याने ग्रामीण लोक इंधन आणि सेंद्रिय खत म्हणून वापरतात.
